АЭС - 2024Заң және Қоғам

Көз – қорқақ, қол – батыр

Мемлекет басшысының жыл сайынғы Жолдаулар­ындағы басты мақсат – халықтың табысын арттырып, әділетті азаматтық қоғам құру. Биылғы Жолдаудағы 9 бағыттың бәрі аса маңызды. Нақтылықпен айтыл­ған әрбір сөздің орны бөлек, міндеті айқын.

Көз – қорқақ, қол – батыр
392
оқылды
Энергия үнемділігі күн тәртібінен түс­пей­тін, оны өзімізде өндіру қажеттігі туын­дағаны қашан! Әне-міне деп уақыт та зымы­рап өтуде, халық үшін жаңа жұмыс ор­ын­дарын ашып, жұмыссыздық­пен күре­су­дің жолы – елімізде энергия тапшылығын  жою.

Электр энергиясы, өндіріс, жұмыспен қамту, табысты арттыру – осы төрттаған біз­ді тығырықтан алып шығады. Әлемде ядролық энергетика жетекші өндірістік салаға айналғаны белгілі.

БҰҰ қанаты астында Атом энергети­касы жөніндегі халықаралық агенттік (МАГАТЭ) ядролық электр энергиясы  на­ры­ғын зерттеп, әлемнің тұрақты даму­ын қамтамасыз етуге жұмыс істеп жатыр.

Осы ұйымның деректеріне сәйкес, қазір жер жүзіндегі 30-дан астам мемле­кетте 200-ге жуық атом электр стансасы жұ­мыс істейді. Осы стансалардың ядро­лық реакторларымен барлығы 440 энер­го­блок жұмыс істеп тұр және олардың жалпы қуаты 391 878 МВт-ты құрайды. Ата­л­ған реакторлар әлемдегі электр қуа­тына деген қажеттіліктің 10 пайызын ғана жабады екен. Оған қоса, әлемде тағы 56 ядро­лық реактордың құрылысы бастал­ған.

Әлем елдері бойынша ең көп энерго­блок АҚШ-қа тиесілі. Америкалықтар барлығы 95 энергоблоктың құрылысын жүр­гізіп, іске қосқан. Екінші орынға Фран­ция табан тірейді. Мұнда 56 энер­го­блок қызмет атқарып, әлем бойынша атом эл­ектр стансалары өндірген энерго­қуаттың ең көп үлесін пайдаланушы мем­лекетке айна­­л­ып отыр. Бүгінде Франция­ның ішкі энер­гобалансындағы барлық энер­гоқуат­тың 70,6 пайызын АЭС өндір­ген электр энер­гиясы құрайды. Қолда­ныс­ында 54 ядро­лық реакторы бар Жапо­ния көп жыл бойы әлем­дегі атом қуаты бар үздік үш мем­лекеттің қатарын түйін­деп, өзінің ішкі электр энер­гия­сына деген қажеттіліктің 30 пайызын АЭС-терде өндірілген энергиямен жабатын. Қазір атом электр стансаларының саны бойын­ша әлем үздіктерінің қатарына Қытай кірді. Мұнда 49 энергоблок жұмыс істеп, бұл бағыттағы ішкі резервін нығай­тып келеді.

Посткеңестік елдердің ішінен Ресей пайдалануындағы 38 энергоблокпен 8-орын­да болса, Украина – 4 АЭС және 15 энергоблокпен 10-орынға жайғасқан.

Қазір бүкіл әлемде электр қуатына деген сұраныс артқан. Техника мен техно­ло­гияның қарыштап дамуы, жаңа генер­ациялардың іске қосылуын талап етеді. Мәселен, АҚШ, Оңтүстік Корея мемле­кет­тері өздерінің энерготұрақтылығын сақтауда әрқайсысы тағы да 5 энерго­блокты салуға бет алса, Жапония – 2, Фран­ция  1 энерго­блоктың құрылысын бастаған.

Қытай бірден 28 энергоблоктың негізін қалауды бастаса, қатаң эконо­ми­калық санкцияларға душар болған Ресей­дің өзі қосымша 10 энергоблокты іске қосу­ға күш салып жатыр. Халқының саны еселеп артып бара жатқан Үндістан 6 энер­го­блоктың құрылысын жүргізуді қол­ға алды.

Осы мемлекеттердің қатарында Бірік­кен Араб Әмірліктері, Пәкістан, Слова­кия, Тайвань да электр қуатына деген тап­­шы­лықты еңсеруде әрқайсысы екі энер­го­блоктан салуды қарқынды түрде іске асы­руда. Соғыс оты шарпыған Украинаның өзінде 2 энергоблоктың құ­ры­лысы жүргіз­ілуде. Финляндия, Брази­лия, Беларусь, Ар­гентина мемлекеттері де АЭС салуға сенімді түрде қадам басты.

Египетте мемлекет тарихындағы ал­ғаш­қы АЭС құрылысы жалпыұлттық жоба ретінде халқын біріктірді. Түркия­дағы 4 энергоблоктан тұратын алғашқы «Аккую» атом электр стансасы осы мем­лекеттің стра­тегиялық мәні бар жобасы ретінде айқындалып, ұлттың үміті болып бекіген. Биыл маусым айында бізбен ежелден еншілес мемлекет Өзбекстан да атом эл­ектр стансасын салу жөніндегі ұстаны­мын жариялап, бұл бағытта кеш­ен­ді жұмыс бастайтынын мәлімдеді.

Жерінің көлемі жөнінен дүниежүзінде 9-орын алатын Қазақстан үшін энергети­калық тәуелсіздікті қамтамасыз ету – ең әуелгі міндет. Еуразия құрлығының орта­лық бөлігінде орналасқан еліміздің бір­тұтас энергожүйесін түзу – страте­гиялық басымдыққа ие мәселе.

Энергетика саласы мамандары жүргіз­ген талдауларға сәйкес, 2030 жылға қарай Қазақстанның электр қуатына деген қа­жеттілігі 28,2 гигаватты құрамақ. Элек­тр энергиясын өндірудің қазіргі қолдан­ыс­тағы қуаты, оның ішінде 4 гигаватт көл­еміндегі іске қосылатын жаңа генер­ация көздерін қоса есептегенде, 22 гига­ватт қана болмақ. Тапшы болатын 6 ги­га­ватт энер­гияны басқа мемлекеттерден сатып алуға мәжбүр боламыз.

 

Айта кетуіміз керек, Қазақстан көп жыл­­дан бері энерготапшылық ахуалын бастан өткеріп келеді. Ішкі сұраныс арта­тын қысқы кезеңдерде электр энергиясын Ресейден импорттауға тура келіп отыр. Мәселен, 2023 жылы елімізде 112,8 млрд кВт/сағат электр энергиясы өндірілсе, тұтыну көлемі 115 млрд кВт/сағатқа жет­кен. Жетіспейтін 2,2 млрд кВт/сағат көле­­міндегі электр қуатын Ресейден алуға мәжбүр болдық. Ресейден 1 кВт/сағатын 26 теңгеден сатып алып отырмыз. Бұл – әдеттегіден қымбат баға.

Еліміздегі электр энергиясы тапшы­лығы туралы сөз болғанда, ең алдымен оң­түс­тік өңірлерді электр қуатымен қамту­дағы күрделі ахуал айтылады. Қа­зақ­стан­ның 7 өңірі оңтүстік аймаққа жата­ды, оның ішінде ірі өндіріс орындары шоғырланған 2 мегаполисіміз бар. Түр­кіс­тан, Жамбыл, Қызылорда, Алматы, Жеті­су облыстары мен Шымкент және Ал­ма­ты қалаларында тұратын жалпы халық саны 9 млн 959 мың адамды құрай­ды. Қазақстан халқының тең жартысы оң­түстік өңірлерде тұрады. Осы аймақ­тар­да қазірдің өзінде электр энергия­сы­ның жетіспеушілігі қатты сезілуде. Мә­се­лені реттеуде Қазақстанның бірың­ғай электр энергетикалық жүйелерін бас­қару­шы компания солтүстіктен – оңтүс­тікке транзиттік желісінің жүктеме­сін арттырған.

Транзиттік желінің жүктемесін арт­тыру – бұл уақытша  ғана амал. Ол отан­дық электр энергетикасындағы күрделі ахуалды түбегейлі шешуге мүмкіндік бер­мейді. Транзиттік жүктелімнің артуы желілерде апаттық жағдайлардың да жиі туындауына себеп болмақ. Өкінішке қа­рай, 2022 жыл­дың қаңтар айында сол­түстік-оңтүстік желі­сінің Балқаш тран­зиттік желісінде автоматты өшіру жүйесі іске қосылып, Ал­маты, Шымкент, Талды­қорған, Тараз, Түркістан, тіпті шекара асып Бішкек, Ташкент қалалары жарық­сыз қалды. Бұл біз үшін алғашқы дабыл болды.

Қазақстанның энергетикалық кешен­ін­дегі негізгі активтер тозу шегіне жеткені белгілі. Еліміздегі жылу электр стансалар­ының 55 пайызы және гидро электростан­саларының 68 пайызы соңғы 30 және одан да көп жылдан бері пайдаланылуда. Екібастұз, Рудный, Риддер, Теміртау стан­саларында болған апаттық ахуалдар тозу шегінің қандай деңгейге жеткенін білдір­еді. Еліміздегі барлығы 37 жылу электр орталығының 19-ы – қызыл дең­гейде, 11-і сары деңгейде болса, небәрі 7-еуі ғана жас­ыл деңгейде деп бағаланған. ЖЭО жабдық­тарының орташа тозу көрсеткіші 66 пайыз­ды құраса, Орал, Степногор, Тараз, Қызыл­орда, Кентау жылу энерго орталық­тарының тозу дең­гейі 80 пайызға жеткен. Биыл қазандық­тар­ды күрделі жөн­деуден өткізу жұмыс­тары жүріп жатыр.

Еліміздің энергетикалық кешеніндегі ахуалды таразылаған Мемлекет басшысы, таяу болашақта еліміз электр энергиясы тапшылығын айтарлықтай сезінуі мүмкін екенін айтты. «Кейбір болжамдар бойын­ша нақты шешімдер қабылданбаса, 2030 жылға қарай энергия қуатының тапшы­лығы алты гигаватқа жетеді. Бұл экономи­ка­мыздың даму қарқынын едәуір бәсең­детіп, тұрғын үй-коммуналдық саласын дағдарысқа әкеп соқтырады. Ол халқы­мыздың тұрмысына кері әсер етеді. Про­бле­маны шешудің бір жолы атом энерге­ти­касы болуы мүмкін, Энергетикалық сектор өкілдері осы амалды бірауыздан қолдайды», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Қазақстан табиғи уран өндіру көлемі бойынша әлемде бірінші орында екенін айтқан Президент, ядролық отынның компоненттерін өз елімізде өндіретіні­міз­ді, бұл  бәсекелестіктегі біздің басты ар­­тық­шылығымыз екенін мәлімдеді. Ар­тық­шылығымызды пайдалануға шақыр­ып, аталған мәселені қоғамда және кәсіби ортада кең ауқымда әрі жан-жақты тал­қы­лауға үндеді. Ғылыми қоғамдастық бұған қомақты үлес қосып, объективті және праг­матикалық қағидаттарға негіз­делген салмақты пікір айтады деген сені­мін біл­дірді. «Ядролық энергетиканы құру­ға қатысты соңғы шешімді халық жалпыұлт­тық референдум арқылы қабылдайды», – деді Президент.

Жуырда өткен Үкімет отырысында за­ман­ауи атом электр стансалары көп­деңгейлі қауіпсіздік жүйесімен жабдық­талатынына баса мән берілді. Қазақстанда атом электр стансаларын салу туралы ше­шім қабылдан­ған жағдайда оны жоба­лау, салу және пайда­лану кезінде АЭХА-ның (МАГАТЭ) халық­аралық қауіпсіздік стандарттары қатаң бас­шы­лыққа алына­тыны айтылды. Сонымен қатар шикізат базасы өзімізден шығатыны, яғни уран бағасының ауытқуы бізге әсерін тигіз­бейтініне көңіл бөлініп, бұл электр энер­гиясына тұрақты әрі болжамды тариф­терді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретіні айтылды.

Парламент Мәжілісінің Спикері, «AMANAT» партиясының Төрағасы Ерлан Қошанов партияның «Жастар Рухы» республикалық жастар саяси лагері­нің жұмысына қатысу барысында АЭС төңір­егінде жүріп жатқан ауқымды пікірталасқа байланысты өз ойын біл­діріп, жастар бұл мәселеге белсенді қатыс­ып,  азаматтық ұстанымын жария­лауы керек екенін атап өтті. «Прези­дентіміз айтқандай, еліміз үшін ең маңыз­ды шешімдер тек халықтың пікірін ескере отырып қабыл­данады. Бұл – Мемлекет басшысының бас­ты ұстанымы. Демек, АЭС салу мәсе­лесінде негізгі шеш­ім­ді ха­лық қабыл­дайды. Атом энергетикасы не үшін қажет? Біздің болашағымыз үшін қажет. Мемлекетіміздің бәсекеге қа­білетін арттыру үшін қажет. АЭС – ғылым мен технологияны дамыту үшін қажет. Түптеп келгенде, ел тәуелсіз­дігін нығайту, эконо­микасын орнықты дамыту үшін қажет», – деді партия Төр­ағасы.

Шынында да, біз неден қорқамыз? Атом электр стансасы энергия импортына тәуелділікті жояды, кәсіпорындар үздіксіз жұмыс істейді, жаңа өндірісте жаңа жұ­мыс орындары ашылады, тариф төмен­деп, өнімнің өзіндік құны төмендейді, бәсекеге қабілеттілік жоғарылайды, ең тиімдісі, халықтың  табысы  артады. Көз­де­ген мақ­сат та осы емес пе?!

Қалыйма ЖАНТӨРЕЕВА, 

«AMANAT» партиясы Түркістан облыстық филиалы

атқарушы хатшысының орынбасары,

Түркістан облыстық мәслихатының депутаты

Өзге де жаңалықтар

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *

Back to top button