Орнықты энергия базасын құру – ауқымды міндет. Үлкен энергия көзін бір жерге жинап алып, сосын оны ретімен пайдаланып, сата береміз деген түсінік жоқ. Энергияны өндірдің бе, табан астында керегіңе жаратып үлгеру қажет. Артығын сол сәтте-ақ сатып жіберуге асыққан ләзім. Өйткені ол кәдімгі жел сияқты. Уысыңда ұстап тұра алмайсың. Сондықтан мамандар осы жүз­жылдықта АЭС қана ор­нық­ты үлкен энергия базасы бола алатынын айтып отыр. Сон­дық­тан оның артықшылығын білген абзал.

Халық үшін референдум кезін­де шешім қабылдау да оңай емес. Өйткені адамзат басынан өткен апаттар кесе-көлденең шыға береді. Бірақ интернет түймесін түртіп ізденген жан 60-70 жыл бұрынғы реакторлардың І буыны мен қазіргі заманауи ІІІ+ буыны арасындағы ара салмақты ажырата білсе керек. Оның үстіне, жарты ғасыр бұрынғы кезеңмен салыстырғанда экономика да өрістей түсті, ғылым да әжептәуір дамыды. Мұндай өркениет игі­лік­тері экономикалық тиім­ді көрсеткіштерді ұсынуға, эколо­гия­­ға залалын тигізбеуге қабілетті болып отыр.

Қазіргі ахуал өзгермесе 6-7 жылға жетпей елде электр энергиясы тапшылығы басталады. Су электр стансаларын салуға тауларымыз бен одан сарқыраған өзендеріміз аздық етеді. Жылу электр стансалары тиімсіз болады. Ондай стансаға инвестор тарту да қиын. Әрі өзіміздің де халықаралық міндеттемеміз бар, инвесторлар да эколо­гиялық са­лық төлемі көп шыға­тын жобаға қаржы салуға құлық­сыз.

Әлемдік тәжірибеге сүйенсек, біз сияқты тегіс жерде жайласқан елдердің барлығы негізгі электр энергиясын АЭС-тен алады. Жазық жерде орналасқан Сауд Арабиясы мен Франция осы сөзімізге анық дәлел болмақ.

АЭС салуға батыл қадам жа­сауымызға тағы бір ілкімді себеп – елдегі мол уран қоры. Оны экспортқа шикізат ретінде ғана сатпай, электр энергиясына айналдырып сататын болсақ, пайда әркез біздің жағымызда болмақ. Тек электр энергиясын сатумен 2-3 млрд долларлық табыс табуға мүмкіндік бар.

Тағы бір себеп – бірнеше реактор қазірдің өзінде жұмыс істеп тұр. Ядролық инс­титуттарымыз және онда білікті ғалымдарымыз, мамандарымыз бар. Мемлекет бұл тарапта кадр тапшылығын да туындатпаймыз деп отыр. АЭС құрылысының басталуы жастарды осы бағытқа қарай ұмтылуға жігерлендірсе керек. Аралас салаларда бірнеше жұмыс орны ашылады. Ғылым жаңа өріс алады. Физика, химия, биология мамандарына сұраныс артады. Нәтижесінде, қазіргідей тек изотоптар шығарумен шек­тел­­мейміз.

АЭС-тің орналасатын орны да тиімді. Электр энергиясы тап­шылығын қазірдің өзінде көріп отырған оңтүстік өңірге жақын. Сондықтан ішкі жалпы өнімге де, бюджетке де оң әсер етеді.

Ең маңыздысы – экологиямыз­­­дың көп мәселесін шешеді. Әсі­ресе қыста Алматы ауасын жылу электр стансаларынан құт­­қару мүмкін болады. Әбден тозы­ғы жеткен олардың қызметін тоқ­татып, бейбіт атом қуатын пайда­ла­намыз.

Сапарбай ЖОБАЕВ,

экономика ғылымдарының кандидаты